Nietolerancja glutenu – a może winne są fruktany?

Nietolerancja glutenu – a może winne są fruktany? Gluten jest w ostatnich latach na ustach wszystkich. Dieta bezglutenowa to obecnie bardzo popularny model żywienia, który kiedyś stosowany był wyłącznie u ludzi ze zdiagnozowaną celiakią, dziś natomiast – często stosowana jest „tak na wszelki wypadek”. Czy słusznie?

Nikt nie poddaje w wątpliwość zasadności stosowania diety bezglutenowej u osób z celiakią, a także nietolerancją glutenu. Jednak w przypadku osób, które pokusiły się o samodzielne postawienie diagnozy i stosują dietę bezglutenową wyłącznie w oparciu o zauważenie u siebie dolegliwości żołądkowych po spożyciu produktów zawierających gluten. Jednak wyniki nowych badań rzucają nieco inne światło na potencjalną przyczynę dolegliwości trawiennych – odpowiedzialne mogą być fruktany, a nie gluten.

Celiakia i nietolerancja glutenu, czyli kiedy dieta bezglutenowa ma sens

Celiakia bardzo często jest mylona z nietolerancją glutenu, pomimo, że terminy te nie są równoznaczne. Częstość celiakii to około 1%, zaś nietolerancja glutenu występuje u co najmniej kilku % osób. Oczywiste jest, że dane te mogą być niedoszacowane, gdyż wiele przypadków celiakii oraz nietolerancji glutenu może pozostawać niezdiagnozowanych. Czym różnią się te dwa zaburzenia? W każdym z nich dochodzi do wystąpienia objawów żołądkowo – jelitowych po spożyciu produktów zawierających gluten. Mowa m. in. o wzdęciach, biegunkach, nudnościach, bólach brzucha. Kolejna cecha wspólna to metoda leczenia, która wymaga wyeliminowania glutenu z diety. Na tym jednak podobieństwa się kończą.

W przypadku celiakii dochodzi do uszkadzania ścian jelita, zaś w przebiegu nietolerancji glutenu ściany jelit pozostają nienaruszone. Osoby cierpiące na nietolerancję glutenu doświadczają wystąpienia objawów ogólnych. Są to przede wszystkim bóle kostno – stawowe, bóle głowy, zmęczenie, utrata wagi, wysypka skórna. Zasadnicza różnica dotyczy także patomechanizmu obu nieprawidłowości. W przypadku celiakii mamy do czynienia z nadmierną reaktywacją układu odpornościowego i syntezą autoprzeciwciał, zaś za rozwój nadwrażliwości na gluten odpowiada mechanizm nieimmunologiczny i niealergiczny.

Osobnym problemem zdrowotnym jest alergia na pszenicę, w przebiegu której dochodzi do syntezy przeciwciał IgE, a także pojawienia się obrzęku naczynioruchowego, a w skrajnych przypadkach – wstrząsu anafilaktycznego. Jak widać – spektrum zaburzeń zdrowotnych związanych ze spożywaniem produktów zawierających gluten jest szerokie. Okazuje się jednak, że w przypadku niektórych osób dolegliwości żołądkowe mogą być spowodowane nie glutenem, a fruktanami.

Fruktany – co o nich wiemy?

Fruktany to węglowodany krótkołańcuchowe, zawierające łańcuch cząsteczek fruktozy; węglowodany te obecne są w wielu produktach pochodzenia roślinnego. Organizm ludzki ma bardzo ograniczoną zdolność do rozkładania tych oligosacharydów – z przewodu pokarmowego wchłaniane jest jedynie 5 do 15% fruktanów. Ograniczenie wchłaniania fruktanów, a tym samym – mechanizm nietolerancji tych cukrów wynika z braku enzymów odpowiedzialnych za hydrolizę wiązań glikozydowych. Fruktany – jako związki wiążące wodę – mogą być przyczyną biegunek, ponadto fermentują w jelitach, przyczyniając się do powstania wzdęć oraz bólu brzucha.

O nietolerancji fruktanów nie mówi się praktycznie nic. Po pierwsze – dopiero niedawno naukowcy zaczęli interesować się konsekwencjami spożywania tych związków na funkcjonowanie układu trawiennego, a po drugie – wciąż jeszcze brak jest odpowiednich testów diagnostycznych. A problem nietolerancji fruktanów nie jest kwestią marginalną – według danych opublikowanych w jednym z badań (Self-reported food-related gastrointestinal symptoms in IBS are common and associated with more severe symptoms and reduced quality of life. Böhn L. i in. Am J Gastroenterol. 2013 May; 108(5):634-41), problem nietolerancji fruktanów może dotyczyć co czwartej osoby cierpiącej na zespół jelita drażliwego IBS.

W innym badaniu oceniano wpływ fruktanów na samopoczucie osób, u których nie zdiagnozowano celiakii, ale osoby te stosowały dietę bezglutenową, gdyż zauważały u siebie dyskomfort trawienny po spożyciu glutenu. Części osób podawano batoniki zbożowe zawierające gluten, części – batoniki zawierające fruktany, a pozostałym osobom – placebo. Po kilku tygodniach przeanalizowano wpływ spożycia tych produktów na kondycję układu pokarmowego. Po zakończeniu badania okazało się, że u większości spośród 59 osób, które przekonane były, że cierpią na nietolerancję glutenu, objawy dyskomfortu trawiennego występowały przede wszystkim po spożyciu fruktanów. Naukowcy sugerują, że to właśnie fruktany mogą być odpowiedzialne za szereg dolegliwości, mylnie interpretowanych jako nietolerancja glutenu.

Kwestia nietolerancji fruktanów wymaga dalszych analiz. A to, co mogą obecnie zrobić osoby z podejrzeniem nietolerancji na gluten, to wykonać odpowiednie testy diagnostyczne rozpoznające tą nietolerancję. Ujemny wynik testu może wskazywać, że to fruktany mogą być odpowiedzialne za pojawienie się wzdęć, bólu brzucha czy biegunki. Wówczas warto wyeliminować na jakiś czas z diety te produkty, które są szczególnie bogate we fruktany. Gdy układ trawienny nieco się uspokoi – pojedynczo należy wprowadzać kolejne produkty do diety; umożliwi to wytypowanie tych produktów, które nam nie służą. Produkty, które warto uwzględnić w takim teście eliminacyjnym to: cebula, czosnek, włoska kapusta, strączki, szparagi czy por. Owoce o największej zawartości fruktanów to banany, arbuzy, nektarynki czy rodzynki, zaś zboża – orkisz, pszenica, żyto oraz jęczmień.

Pozostałe teksty