Przyrost masy ciała w ciąży jest zjawiskiem całkowicie fizjologicznym. Na nadmiarowe kilogramy składa się m.in. płyn owodniowy, masa rozwijającego się płodu, powiększająca się macica, łożysko, zwiększona objętość krwi oraz ołynu komórkowego. Ostatecznie – w ciąży kobieta może przytyć około 11 – 16 kilogramów. U kobiet z nadwagą czy otyłością przyrost masy ciała w ciąży powinien być nieco niższy, oscylując wokół 7 – 11 kg przy nadwadze i 5 – 9 kg u kobiet otyłych. Niewskazany jest zarówno zbyt niski, jak i zbyt wysoki przyrost masy ciała. Jakie są wówczas konsekwencje dla matki i dziecka?
Niekontrolowany, wysoki przyrost masy ciała w ciąży jest dość częstym problemem. I jest to problem nie tylko natury estetycznej, związany z pozostaniem po ciąży nadmiarowych kilogramów i rozstępów. Jest to problem przede wszystkim natury zdrowotnej, mogący rzutować w negatywny sposób na zdrowie kobiety w ciąży, rozwój płodu, a także przyszłe zdrowie dziecka.
W pierwszym trymestrze ciąży prawidłowy przyrost masy ciała może wynosić od 0,5 do 2 kg; w kolejnych trymestrach zalecane tempo przyrostu masy ciała to średnio 0,5 kg na tydzień. Utrzymywanie prawidłowej masy ciała w ciąży, a także przed planowaną ciążą ma ogromne znaczenie dla zapewnienia prawidłowego przebiegu ciąży oraz zachowania zdrowia przyszłej mamy. Nadwaga czy otyłość stwierdzane z momencie zapłodnienia wiążą się z większym ryzykiem wystąpienia wad wrodzonych płodu, w tym wad cewy nerwowej. Ponadto wzrasta ryzyko poronienia, zwłaszcza w pierwszym trymestrze ciąży.
Zarówno nadwaga występująca przed ciążą, jak i rozwijająca się podczas ciąży sprzyjają rozwojowi u matki nadciśnienia, cukrzycy, insulinooporności, zespołu metabolicznego. Kobiety z nadwagą są bardziej narażone na rozwój żylaków, dolegliwości ze strony układu kostno – stawowego czy obrzęków nóg.
Otyłość może oddziaływać negatywnie na karmienie piersią – stwierdzane jest występowanie mniej obfitego pokarmu oraz trudności w dłuższym kontynuowaniu karmienia naturalnego.
Waga kobiety w ciąży wpływa bezpośrednio na rozwój płodu. W przypadku otyłości matki stwierdzanej już na etapie zapłodnienia może dojść do częstszego rozwoju wad wrodzonych u płodu, większego ryzyka poronień, porodów przedwczesnych oraz hipoglikemii poporodowej i urazów okołoporodowych. Wysoka masa ciała u matki może prowadzić do wysokiej masy urodzeniowej u noworodka. Konsekwencją może być utrudniony poród obarczony licznymi powikłaniami, dlatego bardzo często makrosomia płodu jest wskazaniem do wykonania cesarskiego cięcia. Warto jednak pamiętać, że w przypadku kobiet z otyłością wszelkie zabiegowe interwencje lekarskie, np. wymagające znieczulenia czy intubacji mogą być znacznie utrudnione.
Nie od dziś wiadomo, że nadmierna masa ciała u kobiety w ciąży rzutuje na przyszłe zdrowie dziecka, nie ograniczając się jedynie do jego oddziaływania na rozwój płodowy. Masa ciała matki – także ta przed zapłodnieniem – uznawana jest za najważniejszy czynnik wpływający na przyszłą masę ciała dziecka. Do głosu dochodzą wówczas liczne czynniki epigenetyczne, czyli wpływy genetyczne i środowiskowe. Na masę ciała matki rzutować mogą predyspozycje genetyczne, rodzinne występowanie schorzeń mogących sprzyjać rozwojowi nadwagi, np. cukrzycy. Nie bez znaczenia są także nawyki żywieniowe i styl życia. I wszystko to może zostać przeniesione z matki na dziecko, determinując masę ciała dziecka w przyszłości. W jaki jeszcze sposób masa ciała matki w czasie ciąży rzutuje na przyszłe zdrowie dziecka? Bardzo ciekawych informacji dostarcza badanie przeprowadzone w 2019 roku i objęło 368 matek i ich dzieci. Oceniono stan zdrowia dzieci zaraz po porodzie, a także po upływie 3 i 7 lat, koncentrując się przede wszystkim na zdolności motoryczne oraz iloraz inteligencji. Wyniki badań nie pozostawiły złudzeń – dzieci matek z nadwagą wykazywały niższy o średnio pięć punktów wynik w testach IQ, cechowały się także niższymi zdolnościami motorycznymi.
Nie tylko nadwaga, ale także zbyt niska masa ciała u kobiety w ciąży może w negatywny sposób oddziaływać na przebieg ciąży i rozwój płodu. Niedowaga wiąże się z większym ryzykiem wystąpienia niskiej masy urodzeniowej u noworodka, zaburzeń rozwoju wewnątrzmacicznego, a także porodu przedwczesnego. Z kolei na późniejszych etapach życia dziecka wzrasta ryzyko wystąpienia chorób układu sercowo – naczyniowego. Z kolei konsekwencje dla zdrowia kobiety to anemia czy depresja poporodowa.
O prawidłową masę ciała należy dbać bez względu na okoliczności, a ciąża jest szczególnym przypadkiem. O utrzymanie właściwej wagi najlepiej jest zadbać już na etapie planowania ciąży. Najskuteczniejszym sposobem jest współpraca z dietetykiem, który pozwoli unormalizować masę ciała przed ciążą, a także poprowadzi kobietę przez cały okres ciąży. Stałe konsultacje z dietetykiem w okresie ciąży pozwolą zachować prawidłową masę ciała, zredukować ryzyko rozwoju cukrzycy ciężarnych, insulinooporności, nadciśnienia czy stanu przedrzucawkowego. Specjalista jest w stanie monitorować na bieżąco przyrost masy ciała oraz takie parametry biochemiczne jak poziom glukozy we krwi, co pozwala zminimalizować ryzyko powikłań zdrowotnych u matki i dziecka.