Witamina B9 – ważna nie tylko dla kobiet w ciąży

Pod pojęciem witaminy B9 czy kwasy foliowego kryją się foliany, czyli związki występujące w żywności oraz suplementach diety. Biologicznie aktywną postacią folianów jest kwas tetrahydrofoliowy, który wspomaga funkcjonowanie licznych narządów i układów. Suplementowanie kwasu foliowego kojarzone jest głównie z okresem ciąży – i rzeczywiście związek ten jest niezbędny dla prawidłowego rozwoju płodu. Jednak to nie jedyna cenna właściwość kwasu foliowego.

Witamina B9 redukuje ryzyko rozwoju wad cewy nerwowej

Wady cewy nerwowej to najczęstsze wady wrodzone ośrodkowego układu nerwowego. Do wad tych zaliczany jest rozszczep kręgosłupa oraz bezmózgowie, które rozwijają się w konsekwencji niedomknięcia cewy nerwowej w przednim lub końcowym odcinku w okresie 21 – 28 dni od momentu zapłodnienia. Kwas foliowy uczestniczy w syntezie DNA oraz innych istotnych składników komórkowych, regulując wzrost komórek podczas embrionalnej fazy rozwoju płodu.

Suplementowanie kwasu foliowego jeszcze przed poczęciem redukuje ryzyko rozwoju wad płodu nawet o połowę. Dlaczego istotne znaczenie ma suplementowanie kwasu foliowego już na etapie planowania ciąży? W przypadku ciąży nieplanowanej kobieta dowiaduje się o niej około 2 – 3 tygodni po zapłodnieniu, a wtedy może już dojść do rozwoju wad cewy nerwowej.

Stopień redukcji ryzyka rozwoju wad cewy nerwowej zależny jest od zastosowanej dawki suplementacyjnej kwasu foliowego. Stosowanie dawki 0,4 mg redukuje ryzyko o 36%, zaś zwiększenie dawki do 4 mg – aż o 70% . Korzyści z suplementowania kwasu foliowego przed zapłodnieniem i podczas ciąży to także minimalizowanie ryzyka rozwoju wrodzonych wad dróg moczowych, rozszczepu podniebienia, a także wad kończyn. Suplementowanie kwasu foliowego przez kobiety w ciąży może redukować ryzyko rozwoju autyzmu u dzieci, a także opóźnień językowych. Korzystna może okazać się także suplementowanie kwasu foliowego u dzieci przynosi spore korzyści. Zauważono m. in. złagodzenie objawów choroby.

W jednym z badań wykazano, że u sporego odsetka dzieci cierpiących na autyzm występują autoprzeciwciała skierowane przeciwko receptorom dla kwasu foliowego. U takich chorych suplementowanie kwasu foliowego może okazać się bardzo efektywnym uzupełnieniem terapii autyzmu.

Witamina B9 może ograniczać ryzyko rozwoju niektórych nowotworów

Foliany uczestniczą w procesach syntezy, a także naprawy DNA. Ponadto koenzymy folianowe są niezbędne w kontrolowaniu ekspresji genów i różnicowania komórek, czyli tych procesów, których nieprawidłowości mogą sprzyjać nowotworzeniu. Kwas foliowy może zatem minimalizować ryzyko rozwoju raka, a także hamować rozwój niektórych typów nowotworów we wczesnych stadiach. Wykazano, iż istnieje odwrotna korelacja między poziomem kwasu foliowego a ryzykiem rozwoju takich nowotworów jak rak płuc, trzustki, jelita grubego, macicy, jajnika, piersi, żołądka czy pęcherza moczowego. Jednocześnie – uzyskano bardzo niepokojące wyniki badań, sugerujące związek miedzy suplementacją kwasu foliowego a zwiększeniem tempa wzrostu już istniejących nowotworów. Na modelu komórkowym raka jelita grubego wykazano, iż suplementowanie kwasu foliowego hamuje procesy nowotworzenia w zdrowych tkankach, ale sprzyja namnażaniu komórek nowotworowych w już zmienionych chorobowo tkankach.

Nie brakuje także doniesień o tym, że suplementowanie kwasu foliowego może sprzyjać zwiększeniu ryzyka rozwoju nowotworu. Wyższe stężenie folianów w osoczu wiąże się również ze zwiększonym ryzykiem raka piersi u kobiet z mutacją BRCA1 lub BRCA2. W badaniu klinicznym oceniającym występowanie złamań osteoporotycznych u prawie 3000 uczestników w wieku 65 lat lub starszych z podwyższonym poziomem homocysteiny, ci, którzy otrzymywali 400 mikrogramów kwasu foliowego plus 500 mikrogramów witaminy B12 i 600 jm witaminy D3 przez 2 lata, zgłaszali znacznie większą częstość występowania raka, szczególnie raka jelita grubego i innych nowotworów przewodu pokarmowego niż te, które otrzymały tylko 600 IU witaminy D3 . W innym badaniu stwierdzono natomiast, że spożycie kwasu foliowego ze wzbogaconej żywności i suplementów było dodatnio związane z ryzykiem nawrotu raka u kilkuset pacjentów z nieinwazyjnym rakiem pęcherza moczowego, podczas gdy naturalne spożycie kwasu foliowego nie wykazało znaczącego związku.

Witamina B9 wspomaga funkcjonowanie układu sercowo – naczyniowego

Kwas foliowy oraz inne witaminy z grupy B uczestniczą w metabolizmie homocysteiny, czyli aminokwasu niebiałkowego, którego wysoki poziom skorelowany jest z wyższym ryzykiem chorób układu sercowo – naczyniowego. Witamina B9 może obniżać poziom homocysteiny, przez co wpływa pozytywnie na funkcjonowanie układu krążenia. Suplementacja kwasu foliowego poprawia m. in. funkcjonowanie naczyń krwionośnych u osób z chorobą wieńcową. Ponadto witamina B9 może redukować ryzyko pojawienia się udaru mózgu i zawału serca.

Witamina B9 wspomaga funkcjonowanie układu nerwowego

Foliany mogą wpływać pozytywnie na funkcjonowanie układu nerwowego, wspomagając jego rozwój oraz chroniąc przed rozwojem zmian neurodegeneracyjnych. Najprawdopodobniej ma to związek z normalizowaniem poziomu homocysteiny, której nadmiar może sprzyjać procesom neurotoksyczności. Zbyt wysoki poziom homocysteiny może prowadzić do zaburzeń funkcji poznawczych, zwyrodnienia kory mózgowej, a także większego ryzyka rozwoju choroby Alzheimera.

Podwyższony poziom homocysteiny związany jest m. in. z niedokrwienia naczyń mózgowych, a także aktywacji kinaz tau; ponadto hiperhomocysteinemia przyczynia się do generowania stresu oksydacyjnego i zaburzeń syntezy neuroprzekaźników.

Przyjmowanie kwasu foliowego obniża poziom homocysteiny we krwi , co może spowolnić tempo spadku funkcji poznawczych. Suplementowanie kwasu foliowego w czasie 6 miesięcy wpłynęło na poprawę pamięci krótkotrwałej oraz wskaźnika IQ u osób starszych, które dotknięte są łagodnymi zaburzeniami funkcji poznawczych.

Pozostałe właściwości prozdrowotne witaminy B9

Witamina B9 odgrywa ogromną rolę w procesie erytropoezy, czyli produkcji krwinek czerwonych. Niedobór kwasu foliowego skutkuje zaburzeniami syntezy DNA oraz nasilenia apoptozy erytroblastów, co skutkuje zaburzeniem erytropoezy i rozwojem niedokrwistości. Suplementowanie witaminy B9 redukuje to ryzyko oraz stanowi cenne uzupełnienie terapii anemii megaloblastycznej .

U pacjentów cierpiących na depresję stwierdzany jest niższy poziom folianów w organizmie. Niedobór kwasu foliowego prowadzi do zaburzenia syntezy neuroprzekaźników warunkujących dobre samopoczucie psychiczne – dopaminy i serotoniny. U pacjentów z depresją odnotowano korzyści wynikające z suplementowania kwasu foliowego – związek ten stymuluje receptory serotoninergiczne w mózgu , co przekłada się na złagodzenie objawów depresji.

Poziom kwasu foliowego może wpływać na płodność zarówno kobiet, jak i mężczyzn. U kobiet poddawanych terapii niepłodności wykazano, iż wyższe stężenie kwasu foliowego w płynie pęcherzykowym przekłada się na wyższy wskaźnik zapłodnienia, a także większy odsetek udanych porodów. U mężczyzn natomiast suplementowanie kwasu foliowego przyczynia się do zwiększenia liczby plemników.

Niski poziom kwasu foliowego we krwi może sprzyjać nasileniu stresu oksydacyjnego. A u osób nadużywających alkoholu, czyli z grupy ryzyka rozwoju chorób wątroby, w tym raka, suplementowanie kwasu foliowego może chronić wątrobę przed uszkodzeniem narządu. Wówczas suplementowanie folianów może wspomagać utrzymanie optymalnego poziomu aminokwasów zwiększających potencjał detoksykacyjne wątroby – metioniny oraz glutationu.

Zapotrzebowanie na foliany i źródła w diecie

W celu oceny spożycia folianów z różnych źródeł FAO i WHO wprowadziły pojęcie równoważnika folianów (DFE, ang. dietary folate equivalents). Taki zabieg ma na celu uwzględnienie wyższej dostępności kwasu foliowego niż folianów dostarczanych wraz z dietą. Kwas foliowy dostarczany z dietą przyswajalny jest średnio w 85%, zaś foliany – w 50%. Przyjmuje się, że 1 μg syntetycznego kwasu foliowego, obecnego w spożytej żywności wzbogaconej, dostarcza 1,7 μg równoważnika folianów, a w formie suplementu diety pobranego na czczo – 2 μg równoważnika .

Dzienne zapotrzebowanie na witaminę B9 dla poszczególnych grup wiekowych przedstawia się następująco:

– dzieci do 6 m. ż. – 65 µg DFE

– dzieci od 7 do 12 m. ż. – 80 µg DFE

– dzieci od 1 do 3 r. ż. – 150 µg DFE

– dzieci od 4 do 8 r. ż. – 200 µg DFE

– dzieci od 9 do 13 r. ż. – 300 µg DFE

– dzieci od 14 do 18 r. ż. – 400 µg DFE

– dorośli 400 µg DFE

– kobiety w ciąży – 600 µg DFE

– kobiety karmiące piersią – 500 µg DFE

Najbogatszymi źródłami folianów w diecie są warzywa oraz produkty zbożowe. Najwięcej folianów dostarczyć można z zielonymi liśćmi warzyw, brokułami, brukselką, orzechami arachidowymi. Nieco mniej folianów zawiera kasza gryczana, brązowy ryż, orzechy laskowe, kiwi i banany czy pieczywo żytnie. Ponadto niektóre produkty spożywcze fortyfikowane są kwasem foliowym.

Niedobór kwasu foliowego – przyczyny i objawy

Rzadko spotykany jest izolowany niedobór witaminy B9 – najczęściej niedoborowi kwasu foliowego towarzyszy zbyt niski poziom innych związków. Wynika to z faktu, iż głównymi przyczynami niedoboru kwasu foliowego jest niewłaściwie zbilansowana dieta, zaburzenia wchłaniania oraz nadużywanie alkoholu.

Nadużywanie alkoholu ogranicza przyswajalność kwasu foliowego z przewodu pokarmowego oraz sprzyja usuwaniu jego nadmiernych ilości wraz z moczem. Ponadto nadużywaniu alkoholu towarzyszy często stosowanie diety zubożonej w składniki odżywcze. Kolejnym czynnikiem ryzyka jest palenie papierosów. Osobami narażonymi na niedobór kwasu foliowego są także osoby z zaburzeniami wchłaniania, np. spowodowanymi nieswoistym zapaleniem jelit czy celiakią, a także chorujący na zapalenie błony śluzowej żołądka.

Na niedobór kwasu foliowego narażone są ponadto osoby z polimorfizmem MTHFR. Mutacja genu MTHFR prowadzi do zaburzenia procesu metylacji i przekształcania folianu w aktywną biologicznie pochodną – kwas 5-metyltetrahydrofoliowy. Osoby dotknięte tym zaburzeniem powinny zadbać o suplementowanie wyłącznie metylowanych postaci kwasu foliowego – a to zalecenie jest szczególnie ważne dla kobiet w ciąży i planujących ciążę. Kobiety ciężarne wykazują zwiększone zapotrzebowanie na kwas foliowy, zatem są narażone na jego niedobór.

Objawami zbyt niskiego poziomu kwasu foliowego we krwi są m. in.:

– chroniczne zmęczenie

– ból głowy

– drażliwość

– zaburzenia pamięci i koncentracji

– kołatanie serca

– duszność

– owrzodzenia jamy ustnej i języka

– zaburzenia pigmentacji skóry i włosów

W dłuższej perspektywie czasu niski poziom kwasu foliowego i towarzyszący mu wzrost poziomu homocysteiny prowadzić mogą do poważnych zaburzeń w funkcjonowaniu układu sercowo – naczyniowego oraz nerwowego. A niedobór kwasu foliowego w ciąży może skutkować większym ryzykiem rozwoju wad cewy nerwowej.

Nadmiar kwasu foliowego – przyczyny i objawy

Nadmiar kwasu foliowego w organizmie zdarza się niezwykle rzadko. Dopuszczalne maksymalne spożycie kwasu foliowego spożywanego z suplementami diety określono na 1000 mikrogramów.

Zbyt wysoki poziom kwasu foliowego może maskować niedobór witaminy B12, ponadto konsekwencją zbyt wysokiego poziomu witaminy B9 może być większa częstość rozwoju raka jelita grubego i innych nowotworów. Ponadto długotrwałe przyjmowanie wysokich dawek kwasu foliowego generować może zaburzenia snu, splątanie oraz dolegliwości żołądkowo – jelitowe.

Pozostałe teksty